Znakowane szlaki turystyczne

Krótki zarys historii znakowanych szlaków turystycznych na ziemiach polskich i w Wielkopolsce

Znakowane szlaki turystyczne są ważnym elementem zagospodarowania turystycznego terenu ułatwiającym poruszanie się nieznaną wcześniej trasą. Dobrze wyznakowały szlak turystyczny umożliwia łatwą orientację w terenie bez potrzeby używania mapy i kompasu oraz pozwala uniknąć zabłądzenia. Przebieg szlaków z założenia jest przygotowany optymalnie zarówno pod względem pokazywania obiektów godnych uwagi, jak i dla ułatwienia pokonywania wzniesień i górskich przełęczy, przejść przez cieki wodne, przesmyki między jeziorami itp.

Powstałe w 1873 r. Galicyjskie Towarzystwo Tatrzańskie (potem Towarzystwo Tatrzańskie i Polskie Towarzystwo Tatrzańskie) za jeden z celów postawiło sobie zachęcanie do zwiedzania gór, ułatwianie dostępu i pobytu w nich turystom. Realizując te cele od roku 1874 rozpoczęto budowę m.in. ścieżek turystycznych. Z czasem zaistniała potrzeba umieszczania na ścieżkach dodatkowych znaków orientacyjnych – głównie malowanych farbą. Pierwszy polski szlak za pomocą drogowskazów wyznakował Leopold Wajgel już w 1880 (Krasny Łuh - Howerla).

Przyjmuje się, że znakowanie szlaków w Polsce zapoczątkowano we wrześniu 1887 r., kiedy to Walery Eljasz Radzikowski , działacz Towarzystwa Tatrzańskiego, oznaczył czerwonymi paskami szlak do Morskiego Oka. O tego czasu rozpoczęto udostępnianie tatrzańskich dolin, aż po śmiałe szlaki graniowe, takie jak np. Orla Perć (ks. Walenty Gadowski w latach 1903-1906). Od 1893 r. powstają pierwsze szlaki turystyczne w Beskidach Zachodnich - niemiecka organizacja Beskidenverein oznakowała trasy w okolicach Klimczoka, Szyndzielni i Magurki (nie wiadomo jednak w jakiej formie), w 1894 wytyczyła czerwony szlak na Babią Górę, najpierw od strony węgierskiej, a następnie od galicyjskiej (1895).

Z początku szlaki turystyczne malowano cynobrem (czerwony minerał – siarczek rtęci HgS). Było to podyktowane bardzo dużą trwałością tak powstałych znaków. Miały one postać pojedynczego czerwonego paska. Później dla lepszej widoczności znaku zaczęto dodawać drugi pasek biały (po raz pierwszy uczyniło tak Beskidenverein w 1897 w rejonie Babiej Góry), co jednak upowszechniło się dopiero po 1914 roku. Pierwszą szczegółową instrukcję znakowania szlaków zaproponował w roku 1924 Feliks Rapf. W niej już znalazł się znak szlaku pieszego znany w Polsce dzisiaj – dwa białe paski z kolorowym w środku (5 kolorów do wyboru).

Powstałe w 1880 r. niemieckie Towarzystwo Karkonoskie (Riesengebirgsverein, RGV) również postawiło sobie za jeden z najważniejszych celów budowę i utrzymanie dróg oraz szlaków w Karkonoszach i wokół Kotliny Jeleniogórskiej. Szlaki znakowano odmiennym niż w Karpatach systemem. Zamiast pasków malowano znaki w kształcie rombu. Towarzystwo to posiadało swoje oddziały w różnych miastach, m.in. w Poznaniu. Podobnie powstałe w 1881 r. Towarzystwo Gór Kłodzkich (Glatzen Gebirgsverein lub Gebirgsverein der Grafschaft Glatz, GGV) zajmowało się udostępnianiem i zagospodarowaniem m.in. Gór Stołowych i Masywu Śnieżnika, a w jego sekcji lądeckiej działał pochodzący z Wielkopolski (Gostynia) polski lekarz dr Aleksander Ostrowicz.

Ważnym wydarzeniem w historii szlaków turystycznych była tzw. wojna na pędzle (1925-1927) między Beskidenverein, a Polskim Towarzystwem Tatrzańskim. Chodziło w niej o zapobieżenie monopolowi niemieckiemu w Beskidach Zachodnich. Na porządku dziennym było wzajemne przemalowywanie szlaków turystycznych (stąd nazwa). Po stronie polskiej w działaniach tych wyróżnili się szczególnie osiemnastoletni gimnazjalista z bielskiego gimnazjum im. Asnyka Władysław Midowicz, który poświęcił całe wakacje w roku 1925 na znakowanie polskich szlaków w rejonie Beskidu Żywieckiego (m.in. 11 czerwca 1925 r. w przeciągu niecałych dziesięciu godzin, wytyczył i wyznakował najefektowniejszą ścieżkę Beskidów, zwaną „Akademicka Percią”) oraz profesor Stanisław Merta wraz z synem Józefem Mertą (studentem Uniwersytetu Jagiellońskiego), którzy w czasie wakacji 1927 r. przeznakowali prawie wszystkie dotychczasowe oznakowania Beskidenverein w obrębie Babiej Góry i Pilska.

Węzeł szlaków pieszych w Sierakowskim Parku Krajobrazowym

W Wielkopolsce za początek znakowania szlaków również przyjmuje się okres dopiero po zakończeniu II wojny światowej, kiedy to szlaki turystyczne rozpoczęły ekspansję na nizinach. Nie można jednak wykluczyć, że jakieś zaczątki wytyczania tras turystycznych pojawiły się już wcześniej, nawet za czasów zaborów. W Poznaniu istniała bowiem grupa miejscowa niemieckiego Stowarzyszenia Karkonoskiego, która m.in. wydała napisany w języku niemieckim przewodnik z opisami tras wycieczek po prowincji poznańskiej i poznańskich letniskach (podtytuł: „Ausfluge in die Provinz und Posener Sommerfrischen”, Riesengebirgsverein, Orstgruppe Posen, 1911). Niemcy odwiedzali wówczas najczęściej Puszczykowo, natomiast polska społeczność jako miejscowość wycieczkową propagowała okolice Kobylnicy, gdzie działało Towarzystwo Kolonii Wakacyjnych i Stacji Sanitarnych Stella.

Wspomniane wyżej stowarzyszenia z pewnością zajmowały się wytyczaniem tam tras spacerowych. Pytanie czy i jak były one oznaczone, niestety pozostaje bez odpowiedzi. Wiadomo natomiast, że pierwsze szlaki wytyczył i wyznakował w terenie w 1948 r. Jerzy Wojciech Szulczewski na obszarze obecnego Wielkopolskiego Parku Narodowego. Przyjęto wówczas system znakowania kółkami o określonej barwie. Pięć oznakowanych w ten sposób tras przetrwało do dnia dzisiejszego prawie bez mian. Najprawdopodobniej były to pierwsze oznakowane w Polsce szlaki turystyczne poza obszarami górskimi, gdyż „Poradnik Turysty Pieszego”, wydany w 1953 r. nie wymienia innych znakowanych tras poza właśnie tymi szlakami.

Dalszy etap rozwoju sieci szlaków turystycznych w Polsce jest związany z powstaniem w 1950 r. Polskiego Towarzystwa Turystyczno – Krajoznawczego Krajoznawczego, utworzeniem w nim Komisji Turystyki Pieszej oraz ustanowieniem w 1952 r. Odznaki Turystyki Pieszej PTTK, zwanej w skrócie OTP. W Wielkopolsce pierwsze szlaki powstały w okolicy Międzychodu, Promna i Chodzieży. Najwięcej szlaków oznakowano w latach 1961 – 68, kiedy to sieć szlaków w Wielkopolsce powiększała się co roku o kilkaset kilometrów. Przed zmianami w podziale administracyjnym w 1975 r. było w województwie poznańskim blisko 3 tysiące km szlaków znakowanych – najwięcej Polsce. Tamta sieć szlaków pieszych z niewielkimi zmianami przetrwała do dziś.

W późniejszym okresie pojawiły się szlaki rowerowe i wodne. Pomysł znakowania szlaków jeździeckich pojawił się dopiero pod koniec lat dziewięćdziesiątych, gdy umożliwiła ich znakowanie gęsta sieć ośrodków turystyki jeździeckiej (szlaki jeździeckie ze względu na swoją specyfikę muszą mieć w odległości jednego dnia wędrówki ośrodki jeździeckie). Powstają również trasy dla turystów zmotoryzowanych – oznakowane w terenie specjalnymi tablicami (np. Szlak Piastowski i Trasa Kórnicka).

Strona główna | Głaz Pamięci | Rok Krajoznawstwa | By nie poszło w zapomnienie