Widok z wierzchołka Góry Bismark (Góry Konwaliowej)

Pierwsze wiadomości o gminie znajdujemy już na początku XIX w. I nie wiadomo, która wiadomość jest pierwsza, bowiem jak wskazuje data 1833 r. to siedziba gminy znajdowała się w Sulęcinie, ale mamy i drugą wiadomość w postaci pieczątki znalezionej w Solcu, na której jest napis: "WÓYTAMT zu MURZYNOWO LEŚNE" oraz snopek zboża ze skrzyżowanymi kosą i grabiami, a na wierzchołku snopka umieszczony jest kogut, a kogut to znak Francji, czyli może to być okres utworzenia gminy w czasie Księstwa Warszawskiego utworzonego przez Napoleona.

Po odzyskaniu wolności pierwszą siedzibą wójta był Bronisław aż do 1934 r. kiedy pobudowano nowy budynek wójtostwa w Krzykosach. Wójtem w tym okresie był Stępniak, właściciel Bronisławia. Od 1934r. wójtostwo mieści się w wybudowanym budynku w Krzykosach, a wójtem został Fr. Grala z Witowa. W czasie wojny wójtem, a wtedy nazywanym "AMTKOMISAR" był Kluge, a póżniej Nuthmann. Po wojnie w 1945 r. wójtem był Grala, potem Jan Maryniak z Sulęcinka. Od lutego 1945 r. w gminie był jako komendant wojenny mjr Gagarin z pięcioma żołnierzami. W 1948 r. dokonana została elektryfikacja całej gminy. 14 listopada 1948 r. po wybudowaniu stacji w Solcu zatrzymał się o godz. 11 minut 49 pierwszy pociąg. Stację - przystanek wybudowali po różnych perturbacjach mieszkańcy wsi Solec, Sulęcin, Krzykosy, Witowo. W 1950 r. pobudowana została szosa Krzykosy - Solec. Po 1950 r. gmina została podzielona na trzy gromady: Krzykosy, Sulęcinek, Murzynowo Leśne, ale już w 1960 r. nastąpiła likwidacja gromady Murzynowo Leśne, następnie w 1973 r. likwidacja gromady Sulęcinek. W okresie powojennym gmina wybudowała Ośrodek Zdrowia w Krzykosach (1965 r.). W 1994 r. nastąpiła telefonizacja i zwodociągowanie wiosek w całej gminie. W Sulęcinku została zbudowana oczyszczalnia ścieków, a w Pięczkowie wysypisko śmieci.

Krótka historia wiosek na terenie wycieczki

Pierwsze i najstarsze wioski na terenie obecnej gminy powstały nad Wartą oraz nad jej dopływami. Kiedy powstały, skąd się wzięły nazwy oraz co ciekawego wydarzyło się w nich w ciągu wieków:

Krzykosy - nazwa pochodzi od imienia ziemianina imieniem Krzykos, a pierwsza wzmianka pochodzi z roku 1393. Jest to rzadka w Wielkopolsce wieś wielodrożna o zabudowie chaotycznej. Wiele gospodarstw ma budynki wzniesione wokół podwórza w podkowę, prostokąt lub kwadrat.

Kapliczka w Krzykosach z 1813 roku z ludową rzeźbą Chrystusa Frasobliwego

Garby - nazwa powstała od garbów czyli wzgórz otaczających dolinę, którą płyną dwa dopływy Warty: Moskawa i Szuwra. Niegdyś wieś ta należała do klasztoru w Lubiniu, a pierwszy zapis pochodzi z 1319 r.

Mądre - wieś nad Moskawą w gminie Zaniemyśl. Na szczycie wzgórza neogotycki kościół św. Jadwigi Śląskiej wybudowany w latach 1896 - 97 (architekt Józef Rakowicz) i cmentarz przykościelny z zabytkowymi grobowcami. Obok plebania z 2 połowy XIX w. i lipa o obwodzie 430 cm. U stóp wzgórza kościelnego organistówka z 1900 r., kryta dachem naczółkowym. Od 1914 r. administrował parafią w Mądrem zasłużony społecznik i obrońca polskości ks. Narcyz Putz, prezes Towarzystwa Czytelni Ludowych na powiat średzki. Był on m.in. prezesem Banku Ludowego w Zaniemyślu i żywo udzielał się w średzkiej spółce Rolnik. Poza tym zasiadał w Poznańskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk. Podczas okupacji hitlerowskiej był więziony w Forcie VII, skąd w 1940 r. został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Dachau. Przez dwa lata znosił godnie nieludzkie warunki obozowego życia, nie tracił ducha, niosąc pociechę współwięźniom. Umęczony zmarł 5 grudnia 1942 r. W 1999 r. ojciec święty Jan Paweł II wyniósł na ołtarze 108 męczenników z okresu II wojny światowej, wśród których został beatyfikowany ks. Narcyz Putz.

Młodzikowo - najstarsza wioska w gminie Krzykosy, a jej nazwa wywodzi się od kmiecia Młodzika, data pierwszego zapisu to 1136 r., ale istniała chyba dużo wcześniej, o czym świadczy odkryte w 1948 r. stare cmentarzysko. Znajduje się tu XIX wieczny pałac, do którego przylega mocno zdewastowany park i zabudowania folwarczne gdzie mieści się stadnina koni. Szkoła w Młodzikowie zbudowana została przez ówczesnego właściciela folwarku, Niemca, którego ideą było zgermanizowanie ludności polskiej zamieszkującej okolice. W 1909 r. szkołę rozbudowano, powstała duża klasa. W wyniku reformy administracyjnej w 1975 r. szkołę zlikwidowano. Na okolicznych wydmach w dolinie Warty były prowadzone w latach 1949 - 1952 badania archeologiczne i antropologiczne. Odkryto cmentarzysko ciałopalne z okresu późnolatenskiego i rzymskiego z 265 grobami oraz cmentarzysko rzędowe średniowieczne z XI i XII wieku z 103 grobami szkieletowymi. Stwierdzono także istnienie osady z okresu rzymskiego z domami o konstrukcji słupowej na rzucie 4 X 4,5 m.

Solec - nazwa pochodzi od składnicy soli, która znajdowała się nad Wartą. Pierwszy zapis to 1244 r. A wieś ta, jak wiele innych, należała do biskupów poznańskich. Tutaj już w XII w. był kościół oraz znajdowała się letnia rezydencja, w której w 1253 r. zmarł biskup Bogufał II. Wieś ta była palona kilkakrotnie, m.in. w 1331 r. przez Krzyżaków w czasie najazdu za Władysława Łokietka. Spłonąl również drewniany kościół. Ponownie odbudowany kościół był również drewniany i prawdopodobnie dotrwał do czasu wybudowania nowego. W 1833 r. wybudowano tu szkołę, do której uczęszczały dzieci z Solca, Krzykos, Sulęcina i Roguska leżącego po drugiej stronie Warty. Stary drewniany kościół stał na miejscu, gdzie dzisiaj jest salka parafialna, a obecny kościół pobudowany jest na miejscu dawnego cmentarza grzebalnego. Księgi parafialne spalił w 1920 r. mieszkający w budynku probostwa Niemiec. Stąd brak jest bliższych danych dotyczących starego kościoła. Nowy ceglany kościół został wybudowany w latach 1906 - 1908 w stylu neogotyckim dzięki staraniom ks. Grabowskiego, a dokończony przez ks. Niklewicza. Pomoc w budowie okazali nie tylko okoliczni mieszkańcy, ale również Juanne z Klęki. Liczne wyposażenie kościoła dał Chrzanowski właściciel Młodzikowa.

Witowo - nazwa od imienia Wit a pierwszy zapis to 1286 r. dotyczy darowania wsi biskupom poznańskim przez Gotarda Mirosławica z Chrzanowa. Ciekawy układ przestrzenny wsi: zwarcie do siebie przylegające gospodarstwa znajdują się przy trzech równoległych ulicach, połączonych ze sobą nieregularnymi wąskimi drogami, przechodzącymi dalej w pola i łąki ciągniące się aż do Warty.

Sulęcin - nazwa od imienia Sulęta, a daty powstania są dwie 1165 i 1388 r. Szkoła w Sulęcinie została zbudowana w 1902 r. przez Niemców, rozbudowana w 1959 r.

Lubrze - pierwszy zapis jest z 1357 r., a nazwa pochodzi od nazwiska rodowego Lubrza. Należało przez wieki do kapituły gnieźnieńskiej. W wieku XIX było własnością potomków generała napoleońskiego Amilkara Kosińskiego z Koszut. Tutaj w czasie najazdu szwedzkiego toczyła się bitwa pomiędzy Szwedami, a szlachtą i chłopami polskimi, w której zginął szwedzki generał. Druga bitwa toczyła się już w 1945 r. pomiędzy własowcami, którzy w służbie niemieckiej strzegli mostu na Warcie, a żołnierzami Armii Czerwonej.

Murzynowo Leśne - zapis z roku 1471, własność Wczelów, którzy w herbie na szachownicy mieli Murzynkę. Szkoła w Murzynowie Leśnym została zbudowana przez Niemców w 1897 r. W 1991 r. została przebudowana i obecnie pełni funkcję szkoły podstawowej.

Pięczkowo - nazwa od nazwiska Pięczek, a pierwsza data jest z 1394 r. Dziewiętnasty wiek w gminie zapisał się dużymi zmianami w kulturze, a zwłaszcza zniesieniem analfabetyzmu. Decyzją ówczesnego wójta z Młodzikowa w roku 1833 rozpoczęto budowę szkoły w Pięczkowie, która była finansowana i utrzymywana przez klucz Solecko - Winnogórski.

Sulęcinek - najmłodsza wieś w gminie Krzykosy, powstała w XVIII w. po podziale pomiędzy synów majątku Garby. Rozwinęła się z chwilą, kiedy pobudowano linie kolejową Poznań - Katowice i zbudowano dworzec kolejowy. Szkoła w Sulęcinku została prawdopodobnie zbudowana przez Niemców w końcu XIX lub na początku XX w. Początkowo pełniła również funkcję zboru ewangelickiego - w jej największej sali odbywały się nabożeństwa. Kronika szkoły uległa zniszczeniu. 16 lutego 1945 r., kiedy w Poznaniu trwały jeszcze walki o Cytadelę, szkoła rozpoczęła już pracę. W 1947 r. stała się szkołą siedmioklasową, a lekcje odbywały się w trzech budynkach, m.in. w Kopczynowie - dworku. Ciasnota zniknęła po rozbudowie szkoły w 1975 r. i wybudowaniu sali gimnastycznej. W starym budynku dawnej szkoły i zboru obecnie mieści się liceum.

Inne mniejsze wioski to częściowo przysiółki oddalone nieco od większych wsi, np. Bogusławki, Bronisław, których nazwy pochodzą od syna i córki gen. Dąbrowskiego.